MUZEUM SIŁ POWIETRZNYCH W DĘBLINIE ZAPRASZA NA SPOTKANIE Z CYKLU BLIŻEJ HISTORII

dr Jacek Biesiadka: Twierdza Dęblin – mapa fortyfikacji i garnizonu

Tematem spotkania będzie prezentacja treści mapy Twierdzy Dęblin, wydanej z inspiracji i we współpracy z Muzeum Sił Powietrznych w Dęblinie w grudniu ubiegłego roku. Omówiony zostanie proces powstawania mapy oraz jej baza źródłowa.

Pierwsze wydanie mapy „Twierdza Dęblin” przedstawia budowle fortyfikacyjne i garnizonowe, wzniesione w XIX i XX wieku: umocnienia stałe rdzenia poligonalnego, forty, schrony, a także zespoły koszarowe i magazynowe, place ćwiczeń, strzelnice i inne budowle garnizonowe. Naniesiono również fortyfikacje polowe, zbudowane w rejonie twierdzy w czasie obu wojen światowych przez walczące strony. Budowle historyczne twierdzy Dęblin zostały ukazane na tle współczesnej mapy topograficznej.

Odwzorowanie wielu lat historii na pojedynczej mapie wiąże się z ograniczeniami. Ukazanie wszystkich zmian, jakim w tym czasie ulegały obiekty twierdzy, wymagałoby nadmiernie rozbudowanej, trudnej w odbiorze symboliki, zaciemniającej właściwy wizerunek fortyfikacji. Dlatego zrezygnowano ze szczegółowego prezentowania stadiów rozwojowych, poprzestając na prezentacji wybranych, najbardziej charakterystycznych form budowli. Zaznaczono też obiekty, które na różnych etapach rozwoju twierdzy przestały istnieć. Mapa ma więc charakter kumulacyjny, a twierdza w przedstawionym na niej kształcie nigdy nie funkcjonowała w rzeczywistości.

Pochodzi z Poznania, jest z wykształcenia biochemikiem. Od 30 lat zajmuje się badaniem historii fortyfikacji niemieckich w XIX i XX wieku. Jest autorem wielu publikacji poświęconych przede wszystkim fortyfikacjom Twierdzy Poznań i Międzyrzeckiego Rejonu Umocnionego. Prowadzi też działalność wydawniczą, w ramach której publikuje między innymi mapy twierdz fortowych, takich jak np. Poznań, Toruń, Modlin, a ostatnio – Dęblin.

Twierdza Dęblin

Stan zachowania obiektów twierdzy Dęblin jest zróżnicowany. Dobrze zachowana jest Cytadela z koszarami obronnymi, obwodem bastionowym i historyczną zabudową. Jest to jednak teren wojskowy i jego zwiedzanie podlega ograniczeniom. Od zewnątrz można podziwiać doskonale zachowaną Bramę Lubelską z mostem przez wodną fosę. Z dzieł zewnętrznych rdzenia najlepiej zachowana jest reduta I; w formie ziemnych reliktów zachowały się reduta II i luneta III, pozostałe obiekty (lunety II i III oraz fort Gorczakowa) są w zasadzie niezachowane.

Najlepiej zachowanym i zarazem najłatwiej dostępnym do zwiedzania jest fort II Mierzwiączka. Słabiej zachowane lecz mimo tego warte odwiedzenia są forty V Borek, VI Głusiec oraz fort Wannowskiego (fort VI jest na terenie wojskowym). Szczątkowo zachowane są niektóre elementy fortów III i IV (III częściowo na ternie wojskowym). Po forcie I zostało kilka ledwie widocznych profili ziemnych. Dość dobrze zachowało się kilka odcinków dróg fortecznych. W obrębie pierścienia fortowego zachowały się też baterie artyleryjskie – platformy na stokach nasypów kolejowych; schrony amunicyjne i prochownie nie zachowały się.

Umocnienia polowe z I i II wojny światowej to głównie formy ziemne; ich stan zachowania jest zależny od lokalizacji – najlepiej zachowane są umocnienia położone w lasach. Szczególnie dobrze i licznie zachowane są pierwszowojenne fortyfikacje na obszarze Puszczy Kozienickiej oraz na terenach leśnych na wschód od Wisły między Dęblinem a Puławami – zobaczymy tam rowy strzeleckie, ukrycia, baterie polowe i inne.

Ziemne struktury drugowojenne są licznie zachowane w lasach wewnątrz łuku Wisły, na zachodnim brzegu, między Puławami a Kazimierzem Dolnym. Oprócz sieci okopów strzeleckich zobaczymy tam dziesiątki stanowisk artyleryjskich i setki ziemianek.

Najstarsze budynki garnizonowe – koszarowe i magazynowe – zachowały się raczej nielicznie; jest to efektem ich zwykle lekkiej konstrukcji i intensywnych działań wojennych. W dużo lepszej kondycji dotrwały do naszych czasów budynki wzniesione w latach międzywojennych, szczególnie w obrębie lotniska i szkoły lotniczej, wraz z magazynami i warsztatami. Dokładne wyliczenie stanu zachowania poszczególnych budynków wychodzi jednak poza zakres tego opracowania.

Autor: MSP w Dęblinie

Miasto Dęblin Pozytywnie